2017: Φολκλορισμός reloaded


Αυτό το άρθρο ξεκίνησε τυχαία σε μια προσπάθεια να αυτο-βελτιώσω την διάθεση μου. Έτσι σκέφτηκα  για να ξεχαστώ, να βρω ένα μέρος στην ελληνική επαρχία που θα ήθελα να εκδράμω το τριήμερο της Αποκριάς, αν είχα χρήματα. Και χρόνο. Και αυτοκίνητο. Και φυσικά παρέα που να έχει χρήματα, χρόνο και αυτοκίνητο αντιστοίχως. Παρά την άμεση  συνειδητοποίηση ότι το project μου ήταν καταδικασμένο να παραμείνει ουτοπικό, άρχισα να ψάχνω στο διαδίκτυο όλα τα μέρη ανά την Ελλάδα με βάση τα πολιτιστικά δρώμενα που διεξάγονται λόγω Αποκριών και θα ήθελα να παρακολουθήσω κάποια στιγμή.

Με μεγάλη μου χαρά διαπίστωσα ότι όλη σχεδόν η ελληνική ύπαιθρος και τα νησιά προσφέρουν πλήρες πρόγραμμα εκδηλώσεων, με γιορτές βασισμένες στην αναβίωση των πολύ παλιών εθίμων και εορτών, πολλά από τα οποία είναι παγανιστικής προέλευσης και είχαν σκοπίμως ξεχαστεί με την εδραίωση του χριστιανισμού. Τώρα όμως οι εναπομείναντες κάτοικοι των χωριών τα επανέφεραν στο προσκήνιο κάνοντας τους ένα facelift ώστε να είναι πιο ελκυστικά στον τουρίστα. Η απορία που προκύπτει είναι η εξής: Μπορεί αυτή η προσπάθεια να θεωρηθεί ως συνέχεια της παράδοσης; Η γνώμη μου είναι πως όχι. Είναι δηλαδή ο σύγχρονος άνθρωπος αποδεσμευμένος από κάθε είδους εθιμοτυπικό συμβολισμό; Και πάλι όχι.

Ήθη και Έθιμα: Μια διαταραγμένη σχέση.

Αυτές οι άλλοτε αλληλοσυμπληρούμενες έννοιες πλέον αντιβαίνουν η μία την άλλη, καθώς δεν υιοθετούνται πια νέα έθιμα και τα παλιά φθίνουν εξαιτίας του σύγχρονου τρόπου ζωής και των νέων ηθών που αυτός επιβάλει. Στην βιομηχανοποιημένη αστική κοινωνία (βλ. Αθήνα) ο χρόνος είναι λιγοστός και όλοι ψάχνουμε τρόπους να απλοποιήσουμε τη ζωή μας. Σε μια εποχή όπου (ευτυχώς) δεν είναι απαραίτητο το κοστούμι στο γραφείο ποιος έχει χρόνο και διάθεση για θέσπιση καινούριων τελετουργικών;

Φολκλόρ - Φραπές: Σημειώσατε 2!

Και εδώ συμβαίνει το εξής παράδοξο: Προσπάθεια για αποφυγή κάθε είδους εθιμοτυπίας στη καθημερινότητά μας από τη μια, και Φολκλορισμός reloaded από την άλλη. Κοινώς, μια υπερ-προσπάθεια αναβίωσης και ανάδειξης  των παλαιών εορτών και πανηγυριών, που λειτουργούν ως πόλος έλξης για τους τουρίστες...αλλά και τους ξενιτεμένους, τους εσωτερικούς μετανάστες και φυσικά τα παιδιά όλων αυτών, δημιουργώντας έτσι ένα (καταναλωτικό) θέαμα για όλη την οικογένεια! Κάθε χωριό ανά την Ελλάδα αναβιώνει, ανάλογα με το budget του, όποια ξεχασμένη γιορτή λάμβανε χώρα προ αμνημονεύτου καιρού. Και αυτό από μόνο του δεν είναι κακό, το αντίθετο. Το πρόβλημα δημιουργείται όταν ο μικροαστός με το φραπέ που παρακολουθεί τα αλευρομουτζουρώματα στο υπέροχο Γαλαξίδι, χορεύει μαζί με τα ρογκατσάρια στην Καρδίτσα,  ή συμμετέχει στο θεότρελο Μπουρανί του Τυρναβου, δε μπει στον κόπο να διαβάσει κάποια πράγματα για την ιστορία αυτού του τόπου που επισκέφτηκε και για τον αρχικό συμβολισμό του παλιού εθίμου. Και αυτό γιατί σε όλες αυτές τις εκδηλώσεις, όπως αναφέρει και ο Μιχαήλ Μερακλής στην εξαίρετη λαογραφία του, αναβιώνεται μόνο το τελετουργικό ως κάτι το γραφικό με σκοπό την ψυχαγωγία των παρευρισκομένων (γι' αυτό και κάποιοι λανθασμένα νομίζουν ότι ο όρος φολκλορισμός σημαίνει κάτι το γραφικό).

Όλα τριγύρω αλλάζουνε κι όλα τα ίδια μένουν;

Όσο όμως κι αν δεν είμαστε πλέον δέσμιοι των πατροπαράδοτων παραδόσεων υπάρχουν κάποια εθιμοτυπικά που περνάνε από τη μια γενιά στην άλλη αναλλοίωτα σχεδόν και μας επηρεάζουν ακόμα. Τρανταχτό παράδειγμα αποτελεί η θεωρία της βασκανίας (και ως επακόλουθο, το ξεμάτιασμα). Έχω εκπλαγεί από το πόσος νέος κόσμος εξακολουθεί να πιστεύει σε κάτι τέτοιο. Το τελετουργικά παραμένει αναλλοίωτο ανά τα χρόνια. Το μόνο που αλλάζει είναι ότι πλέον υπάρχει το τηλε-ξεμάτιασμα: στέλνεις ένα sms και η αθάνατη Ελληνίδα μάνα αναλαμβάνει δουλειά. (Παραδέχομαι ότι το έχω κάνει άπειρες φορές...Με μεγάλη μου έκπληξη ανακάλυψα ότι δεν είμαι η μόνη!).

Κι αν σου κάτσει το 13άρι;

Λέγεται ότι είναι παράδοση να μη τσουγκρίσεις εις υγείαν με καφέ (κάποιοι πιο σκληροπυρηνικοί αποφεύγουν και με νερό), ότι είναι καλό να αποφεύγονται οι γάμοι τα δίσεκτα έτη, θεωρείται ρομαντικό να κάνεις μια ευχή όταν βλέπεις ένα πεφταστέρι, και φυσικά όλοι κάνουμε πλάκα με τον αριθμό 13, “ασημώνουμε” το καινούριο αυτοκίνητο του φίλου μας, και δωρίζουμε γούρια την πρωτοχρονιά...Για να μην αναφερθώ στα chain mails που είχαν γίνει μόδα πριν λίγα χρόνια και υπόσχονταν καλοτυχία αν τα προωθούσες σε εύλογο αριθμό φίλων, αλλιώς θα σε έβρισκε κάποια συμφορά..

Που σταματά όμως η παράδοση και αρχίζει η δεισιδαιμονία;

Πόσο επηρεαζόμαστε, έστω και υποσυνείδητα, αν σπάσουμε ένα καθρέφτη ή δούμε ένα άσχημο όνειρο; Γιατί δε “ρισκάρει” για παράδειγμα μια γυναίκα να πει ότι είναι έγκυος πριν κλείσει τους πρώτους τρεις μήνες; Όλοι αντιμετωπίζουμε ως γραφικά αυτά που υιοθετεί ο διπλανός μας, αλλά όλοι τελικά έχουμε τους προσωπικούς μας παραδοσιακούς κανόνες τους οποίους τηρούμε ευλαβικά προς αποφυγήν κάποιας κακοτυχίας..Είτε πρόκειται για χριστιανικά κατάλοιπα, οικογενειακές συνήθειες που αρνούμαστε να εγκαταλείψουμε, ή κάποιες ενστικτώδεις συμπεριφορές που υιοθετούμε ως άμυνα απέναντι σε κάθε τι άγνωστο, όλοι δυσκολευόμαστε να μείνουμε ορθολογικώς ανεπηρέαστοι από κάποια πράγματα.

Το πρόβλημα Σπινόζα

Το ερώτημα που τίθεται τελικά είναι κατά πόσο έχουμε πλέον αποτινάξει όλο αυτό το τυπικό που μας επιβαλλόταν άλλοτε εν τη γενέσει μας. Ή μήπως παραμένουμε ακόμα δέσμιοι κάποιων αντιλήψεων με τις οποίες γαλουχηθήκαμε; Και πόσοι από εμάς αντέχουμε να κόψουμε τον ομφάλιο λώρο με τις οικογενειακές παραδόσεις;  Πως μπορεί να ένιωθε άραγε  ένας άνθρωπος σαν τον Σπινόζα που εξαιτίας των διαφορετικών απόψεων και του άκρατου ορθολογισμού του εκδιώχθηκε από την εβραϊκή κοινότητα και του επεβλήθη η  τιμωρία να μην έρχεται σε επαφή με κανένα Εβραίο σε όλη του τη ζωή (συμπεριλαμβανομένης και της οικογένειας του); Αλλά αυτό το αναλύει πολύ καλύτερα από μένα ο Irvin Yalom, ο οποίος, γοητευμένος από την προσωπικότητα του Σπινόζα, σκιαγραφεί μέσα από ιστορικές μαρτυρίες το ψυχολογικό προφίλ ενός ορθολογιστή ανθρώπου που εμμένει να μάχεται για αυτά που πιστεύει, αδιαφορώντας για το προσωπικό κόστος.

Αντί επιλόγου,θα δανειστώ μια φράση προς το τέλος του βιβλίου που βάζει στο στόμα του Σπινόζα ο Ίρβιν Γιάλομ: “πρέπει να χρησιμοποιήσουμε όση τελετουργία είναι αναγκαία για να επικοινωνήσουμε μ΄ εκείνο το κομμάτι της φύσης μας που εξακολουθεί να τη ζητάει, όχι όμως τόσο πολλή που να γίνουμε σκλάβοι της”. Κάπου εκεί νομίζω πως βρίσκεται η χρυσή τομή της προσωπικής και κοινωνικής εξέλιξης.

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις